Ο ηθοποιός πρώτης γραμμής Γιάννης Στάνκογλου έχει φτάσει σε ένα σημείο να έχει υψηλή ζήτηση για παραστάσεις, πράγμα όχι ακριβώς αυτονόητο για τους ηθοποιούς.
Τώρα όμως έφτασε η στιγμή να τον ζητήσει μια ιδιότυπη ομάδα δημιουργών. Τον μετακάλεσαν με έναν παράξενο τρόπο, θα λέγαμε. Μια ομάδα φυλακισμένων του Κορυδαλλού που έφτιαξε μια ταινία στην οποία πρωταγωνιστεί. Ο ωραίος και ταλαντούχος του σημερινού θεάτρου και σινεμά μάλιστα έμεινε πολλές ώρες στην απομόνωση στην τέταρτη πτέρυγα των Φυλακών Κορυδαλλού και γνώρισε σε βάθος τις συνθήκες και τη ζωή στα κελιά. Για αυτό αλλά και εφ' όλης της ύλης, για την τέχνη, το πολιτικό θέατρο, τον Ντοστογέφσκι που λατρεύει, το μεροκάματο, την οικογένεια, την Ευρώπη, μας μίλησε σε καφέ στου Ψυρή εν μέσω ενός βαρυφορτωμένου προγράμματος.
Μπήκατε φυλακή λοιπόν;
Μπήκα. Εχω κάνει διάφορα πράγματα έντονα, το ίδιο πράγμα ήταν και αυτό, ήταν σαν μια ελεύθερη πτώση, το ότι μπήκα μέσα, γνώρισα όλους αυτούς τους ανθρώπους και κάποιους τους συμπάθησα. Είδα τύπους που μπορεί να έχουν κάνει ό,τι έχουν κάνει αλλά μπορείς να πεις δυο πράγματα με πραγματική ουσία, χωρίς δηθενιές μαζί τους. Δεν ξέρω τι είναι αυτό... Οι τέσσερις τοίχοι; Η μετάνοια; Δεν ξέρω. Σε κοιτούν στα μάτια, επικοινωνείς πραγματικά. Ηταν για μένα ένα τρελό μάθημα, έγραψαν σενάριο στην ταινία όπου παίζω και το σκηνοθέτησαν με τη βοήθεια και διδασκαλία του σκηνοθέτη Αντώνη Κόκκινου.
Και πώς έγινε αυτό;
Παρακολούθησαν όλο το μάθημα 15-20 άτομα, οι περισσότεροι πήραν μέρος ως μπούμαν, βοηθοί κάμερας, όλα με άδεια και βοήθεια του υπουργείου Πολιτισμού. Ολη η ταινία έγινε μέσα, εκτός από τρεις - τέσσερις συντελεστές που ήταν έξω, όπως ο ενδυματολόγος. Η ταινία βασίζεται πάνω στην τελευταία θανατική ποινή στην Ελλάδα. Δυνατό σενάριο, με αφορμή αυτό και ένα τραγούδι χιπ - χοπ, τον «Θανατοποινίτη». Το ΥΠΠΟ και το Κέντρο Κινηματογράφου θα πρέπει να το υποστηρίξει, θα κάνει αίσθηση, είναι σπουδαία ταινία. Εχει τα φόντα και μπορεί να μιλήσει και έξω.
Θα ξαναμπαίνατε μέσα;
Θα γυρίσω πίσω, ήδη πήγα ξανά μία φορά για να δούμε μαζί με τους φυλακισμένους την ταινία «Πλατεία Αμερικής». Ναι, θέλω να ξαναπάω πίσω, να τους ξαναδώ, να τους μιλήσω για θέατρο, σινεμά. Πιάσαμε κουβέντα για πολιτική, φυλακές, μιλήσαμε πολύ, τους έχουμε περιθωριοποιήσει αυτούς τους ανθρώπους, κάποιοι μπορούν να βγουν και να ενταχθούν, οι περισσότεροι το θέλουν, μπορεί να ξανακυλήσουν, όλοι θέλουν, πιστεύω, τρίτη ή και τέταρτη ευκαιρία, όπως και εμείς έξω, όχι μόνο οι φυλακισμένοι. Για κάθε άνθρωπο ισχύει αυτό. Μην ξεχνάμε πως είναι πολύ εύκολο να βρεθείς μέσα. Οπως είναι η ζωή, είναι εύκολο. Επειδή χρωστάς ή τσακώνεσαι με κάποιον είναι εύκολο να γίνει το κακό!
Τι αδικήματα είχαν διαπράξει οι κρατούμενοι με τους οποίους συνεργαστήκατε;
Φόνους, ληστείες, ναρκωτικά. Από τους Πυρήνες της Φωτιάς κάποιοι βοήθησαν, ήταν όμως και στην προβολή της «Πλατείας Αμερικής» και κάναμε κουβέντα.
Πώς έγιναν τα γυρίσματα;
Σε κανονικά κελιά απομόνωσης στην τέταρτη πτέρυγα. Κάποια κελιά είναι φροντισμένα, φαίνεται πως είναι για κάποιους που θα μείνουν καιρό. Η φυλακή είναι ένας μικρόκοσμος, ένας κόσμος σε ζουμ.
Σωφρονίζονται οι άνθρωποι, πιστεύετε;
Δεν ξέρω τι είναι σωφρονισμός. Δεν είναι σίγουρα μια διαδικασία που γίνεται και είσαι καθαρός αστραπιαία, είναι διαδικασία ζωής, δεν μπορείς να πεις πως σωφρονίζεις κάποιον, το θέμα είναι τι προοπτικές τού δίνεις. Οι περισσότεροι ξέρεις τι μου έλεγαν μέσα; Ξέρεις τι επιθυμούσαν; «Ρε φίλε, θέλω να βγω έξω να πάρω ένα πακέτο τσιγάρα από το περίπτερο». Το πιο απλό πράγμα δηλαδή. Καταλαβαίνεις;
Πώς βρεθήκατε εκεί;
Εμένα με πρότειναν οι φυλακισμένοι. Εγραψαν το σενάριο, έκαναν όλο τον κύκλο διδασκαλίας και μόλις ρώτησε ο σκηνοθέτης Αντώνης Κόκκινος ποιος να παίξει, οι φυλακισμένοι πρότειναν εμένα. Μεγάλη τιμή και χαρά για μένα. Οι περισσότεροι το έχουν με το σινεμά, να ξέρεις. Οταν πρόβαλα την «Πλατεία Αμερικής» και μιλήσαμε για ρατσισμό, ένας βαρυποινίτης μού είπε: «Εγώ είμαι ρατσιστής, γιατί έχουν πλακώσει οι Αλβανοί εδώ μέσα». Ενας μικρόκοσμος δηλαδή, οι παρατηρήσεις που μου έκαναν είχαν απίστευτο βάθος!
Τρομερή εμπειρία. Τι κρατάτε από όλο αυτό;
Είναι κάποιοι που μπορεί να μην έχουν ζήσει ζωή φυσιολογική, αλλά την έχουν φάει με το κουτάλι. Σε κοιτούν στα μάτια. Μου έκανε εντύπωση το πάθος τους για καινούργια πράγματα, υπάρχει αυτή η ανάγκη. Θα το παλέψω να ξαναμπώ. Είχα κάνει παλιότερα έναν μονόλογο με Ρεμπώ, θα βάλω μπροστά να τον πάω στις φυλακές.
Η ευκολία με την οποία βουτήξατε σε αυτόν τον κόσμο έχει να κάνει με τη λαϊκή σας καταγωγή;
Εχει να κάνει. Είμαι άνθρωπος που δέχομαι το διαφορετικό και το ακραίο αλλά και θέλω να δίνεται στους ανθρώπους δεύτερη και τρίτη ευκαιρία. Λάθη κάνουμε όλοι. Ούτως ή άλλως το πληρώνεις το λάθος σου. Το να αφαιρέσεις μια ζωή σε τρώει από μόνο του, το πιστεύω.
Το θέατρο απευθύνεται σήμερα στην κοινωνία; Συνδέεται;
Νομίζω πια πως είμαστε όλοι πολύ επηρεασμένοι από αυτό που συμβαίνει έξω. Δεν έχουμε κάνει όμως βουτιά. Είναι νωρίς ακόμη. Θα κοιτάξεις να βρεις το υλικό σου από την πραγματικότητά σου. Ακόμη όμως είμαστε ταρακουνημένοι, ήταν πολύ δυνατό αυτό που συνέβαινε πριν από την κρίση, είναι δύσκολο να το ξεχάσεις. Είδαμε παραστάσεις υπέροχες επί Λούκου, μας επηρέασαν, μας έκαναν καλό, το ποτάμι είναι πολύ σοβαρό. Επειδή έχω δει θέατρο, έχει διαμάντια, εδώ. Υπάρχουν ομάδες πολλές, είναι μικρές όμως και δεν τις βοηθάει ο Τύπος.
Γιατί;
Είναι πολύ ευκολότερο να πας σε κάποιον που έχει μια πορεία παρά σε μια νέα ομάδα. Υπάρχουν ομάδες που δεν έχουν βήμα και λειτουργούν με άμεσο τρόπο, που συνδέονται με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Εγώ, ξέρεις, δεν πιστεύω τόσο στο πολιτικό θέατρο, πιστεύω πως κάθε πράξη είναι πολιτική. Δεν πιστεύω πως οι καλλιτέχνες εφορμούν από την πολιτική τέχνη. Εχει να κάνει περισσότερο με κάτι προσωπικό και μετά έρχονται αυτοί που γράφουν για τέχνη και τοποθετούν τον καλλιτέχνη ή το έργο του. Η τέχνη ξεκινάει από κάτι πολύ προσωπικό.
Το ελληνικό θέατρο πού βρίσκεται σήμερα;
Είναι λίγο παράλογο που υπάρχουν χίλιες παραστάσεις. Στην Αθήνα. Θα μπορούσαν να γραφτούν και δοκίμια γι' αυτό. Είμαστε εξωστρεφής λαός, έχουμε ανάγκη την έκφραση. Το θέατρο σου δίνει έναν δρόμο να μπορέσεις να εκφραστείς έστω μέσω ενός χαρακτήρα, αλλά και λίγο ιστορικά: είμαστε η χώρα που γέννησε το θέατρο. Υπάρχει μέσα μας η παραστατική τέχνη. Είναι και παιχνίδι αυτό το πράγμα. Η πολιτεία θα έπρεπε να ρίξει φως σε αυτή τη διαδικασία. Δεν έχουμε ακαδημία θεάτρου, όπως η Κίνα, όπου χω πάει με τον Τερζόπουλο.
Που τι θα επιτελεί;
Που επιτελεί ένα ψάξιμο του δικού σου υλικού εδώ. Χτίζω εδώ. Αν δεν την ψάξει και μόνος του ο ηθοποιός μπορεί να μείνει στάσιμος. Οι περισσότεροι πάμε με σβηστά τα φώτα. Θα έπρεπε να υπάρχει ακαδημία στην Ελλάδα. Εγώ είμαι πάντα στο ψάξιμο. Τώρα παίζω τον «Ηλίθιο», μετά τον «Αγαμέμνονα», μετά τον «Γιούγκερμαν». Κάνουμε τέσσερα - πέντε πράγματα διαφορετικά. Είναι οι ρυθμοί πρωτόγνωροι. Θέλει ησυχία για να κάνεις παύση και να δεις ή να αναζητήσεις το καινούργιο. Εμβαθύνω κάθε φορά στον ρόλο. Τώρα έχω μπει σε Ντοστογέφσκι. Τον θεωρώ ψυχογράφο. Είναι η κορυφή. Είναι ψυχαναλυτής. Δεν έχει φτιάξει κανέναν χαρακτήρα μονόπαντο. Ολοι οι χαρακτήρες είναι αμφίσημοι, κουβαλούν και το καλό και το κακό. Υπάρχουν πράξεις που κάνουν κόντρα με αυτό που είναι. Μυρίζει ανθρωπίλα στα κείμενά του. Ηθοποιός που δεν έχει διαβάσει Ντοστογέφσκι δεν είναι καλός ηθοποιός.
Ζείτε με τη δουλειά σας;
Τρέχεις σαν τον Βέγγο!
Υπάρχει μηχανισμός στο θέατρο ή αναδεικνύεται κάποιος με ολίγον λόμπινγκ ή αυτοσχεδιαστικά;
Εγώ δεν ανήκα ποτέ σε ομάδα. Ημουν με τον Τερζόπουλο, με τον Μαρμαρινό, με την Μπρούσκου, με τον Καραθάνο. Μπαίνω και βγαίνω και μου αρέσει αυτό. Είμαι σαν μοναχικό βαρκάκι που πάει και ψαρεύει σε διαφορετικά μέρη και δεν λέει «παιδιά, μην έλθετε εδώ! Είναι η περιοχή μου». Θέλω να ανοίγομαι και να ρισκάρω. Ξέρω ότι θα φάω και τα μούτρα μου, αλλά αυτό θα με κρατήσει ζωντανό. Είμαι τυχερός. Κάνω σπικάζ, οπότε κάπως βγαίνω, αλλά έχω φίλους που δουλεύουν και δεν βγαίνουν. Τα μεροκάματα είναι μικρά, πρέπει να δουλεύεις δώδεκα ώρες τη μέρα. Τετάρτη με Κυριακή παίζω στον «Ηλίθιο» και Δευτέρα πρωί πάω στην Πάτρα για πρόβα στον «Αγαμέμνονα». Θα το πάμε με τον Τσέζαρις Γκραουζίνις στις 6 και 7 Ιουλίου στην Επίδαυρο και περιοδεία. Ο Τζέζαρις είναι το άλτερ έγκο μου.
Πώς ισορροπείτε μεταξύ βιοπορισμού και δημιουργίας;
Παίρνω χαρές ακόμη πολλές από τη δουλειά μου, αν και βασικά τη χαρά τη βρίσκω έξω από το θέατρο. Θέλω να πάρω δίπλωμα στην ελεύθερη πτώση αλλά δεν έχω ένα τριήμερο να ασχοληθώ.
Προχωράει το θέατρο ή γυρίζουμε λίγο στα παλιά;
Σε πεντέξι χρόνια θα έχουμε θέμα. Θέλει όμως και υποστήριξη από την πολιτεία. Να πάψει ο φόβος. Μην πάμε συνέχεια στο σιγουράκι, μη δίνεις επιχορήγηση σε σίγουρους.
Φοβάστε τη μανιέρα;
Είναι ο εχθρός μου. Για αυτό πάω από τον έναν στον άλλον ρόλο, επιλέγω χαρακτήρες διαφορετικούς. Εκανα Βίκτωρ - Βικτώρια, έκανα τον Ετεοκλή, τον Καλιγούλα, τον Δον Κιχώτη σε παιδικό φέτος.
Επίδαυρο έχετε μπει. Πώς είναι;
Εχω μπει στην Επίδαυρο πριν από τρία χρόνια με τον Τσέζαρις. Από τις πιο όμορφες εμπειρίες. Ανέβηκα σε σκάλα σε μια από τις πρώτες πρόβες και ήταν άδειο το θέατρο. Τότε άκουσα σαράουντ τη φωνή μου. Το βλέπω και ενεργειακά. Με παίρνει ο φύλακας ο Νίκος και κάνουμε βολτούλα στον χώρο. Την έχω κάνει φίλη την Επίδαυρο.
Στόχους έχετε;
Ερχεται κάτι δυνατό που είναι ο «Γιούγκερμαν» με σκηνοθέτη τον Τάρλοου. Ενας από τους κορυφαίους συγγραφείς. Πιστεύω θα πάει πολύ καλά. Τώρα διαβάζω «Αγαμέμνονα». Δεν ξέρω αν θα σκηνοθετήσω εγώ στο μέλλον. Εχω διδάξει μαθητές στον Ιασμο, και το λάτρεψα. Θέλω να είμαι καθαρόαιμο άλογο υποκριτικής. Ο τρόπος που δουλεύω με τους χαρακτήρες μου είναι αρκετά σκηνοθετικός.
«Εκανα μονώσεις στο μετρό. Τα παράτησα και γράφτηκα στη σχολή»
Είναι συλλογική εργασία το θέατρο;
Μόνο συλλογική. Θα σωθείς μέσα από τον άλλο.
Πώς μπήκατε αλήθεια στο θέατρο;
Τυχαία μπήκα. Ακουσα και είδα δύο φίλους που είχαν τελειώσει δραματική σχολή τυχαία, τα παιχνίδια που έκαναν και γοητεύθηκα. Είχα μια δουλειά τότε. Εκανα μονώσεις στο μετρό. Εχω κάνει Μέγαρο Μουσικής, Σεπόλια, Ευαγγελισμό κ.τ.λ. Εφυγα και πήρα αποζημίωση μένοντας χωρίς δουλειά οκτώ μήνες. Διάβασα πολύ. Τώρα πρέπει να εκτονωθώ, είπα. Πήγα στη σχολή του Κιμούλη. Οταν βγήκα στο Ηρώδειο για τον «Κοριολανό», έκανα απλώς έναν στρατιώτη, λέω ώπα, φίλε, αυτό είναι πολύ ωραίο. Το πάρε - δώσε με το κοινό. Το έβαλα σκοπό.
Ηταν δάσκαλος ο Κιμούλης;
Μου έλυσε πολλά. Εναν τρόπο να ανοίξεις μια πόρτα. Ο Κιμούλης είναι και θεωρητικά πολύ καταρτισμένος. Τον δρόμο που μου έδειξε τον ακολουθώ και σήμερα. Και άλλοι με βοήθησαν όμως πολύ. Ο Τερζόπουλος, ο Μαρμαρινός.
Γιατί δεν σκάνε μύτη νέες ομάδες που να κάνουν αίσθηση; Τύπου Θέατρο Εμπρός, Ελεύθερη Σκηνή κ.τ.λ.;
Μέσα στον χρόνο θα φτιαχτούν νέα ρεύματα. Εχουμε καλούς σκηνοθέτες, Καραντζάς, Καραθάνος και άλλοι.
Γιατί έχει σπάσει αυτό με τις παρέες ή τις ομάδες;
Δεν υπάρχουν ρίσκα. Υπάρχουν ιδρύματα και μεγάλες σκηνές όπου μπαίνεις και βγαίνεις. Πας λίγο με το σιγουράκι σου.
Πολιτικά πώς είσαι;
Είμαι πικραμένος. Βλέπω αυτή την ψυχολογία του κόσμου. Με θυμώνει επίσης πως είμαι ελεύθερος επαγγελματίας - συνεταίρος με το κράτος και δεν μου παρέχει τίποτε το δεύτερο.
Η κοινωνία γίνεται πιο προοδευτική;
Συντηρητικοποιείται ραγδαία. Απλά επειδή δεν υπήρχε η βάση.
Το σχήμα Αριστερά - Δεξιά υφίσταται;
Θεωρητικά έχουν παλιώσει, αφού βλέπεις πως υπάρχει κάτι που έχει να κάνει μόνο με την οικονομία. Εχουν σκοτωθεί άνθρωποι για δικαιώματα και αυτά παίρνονται πίσω. Ο πατέρας μου δούλεψε τόσα χρόνια σε σίδερα οικοδομής και παίρνει τόσο λίγα. Να φτιάξεις μια βάση που να αξίζει σε αυτή τη χώρα.
